İnancın, Ahlakın ve İnsanın Parçalanışı

Bir Roman Değil, Bir Yüzleşme

Karamazov Kardeşler’i okurken insan şunu fark eder: Bu metin sana hikâye anlatmak için yazılmamıştır. Dostoyevski, okuru tarafsız bir izleyici olarak bırakmaz; onu ahlaki bir mahkemenin tam ortasına çeker. Roman ilerledikçe bir cinayet soruşturmasından çok, insanın kendisiyle giriştiği bir sorguya dönüşür.

Bu yüzleşme rahatsız edicidir. Çünkü Dostoyevski kötülüğü uzak, istisnai ya da “başkalarına ait” bir şey olarak sunmaz. Kötülük sıradandır, gündeliktir ve çoğu zaman gerekçelidir. İşte romanın asıl sarsıcı gücü de burada yatar.

Baba Figürü: Ahlaki Çöküşün Sıradanlığı

Fyodor Pavloviç Karamazov, romanın merkezindeki baba figürüdür. Açgözlü, hazcı, sorumsuz ve ahlaksızdır. Çocuklarına sevgi vermemiş, onları büyütmekten çok ihmal etmiştir. Ancak Dostoyevski onu şeytani bir karikatür olarak çizmez.

Fyodor Pavloviç’in kötülüğü banal bir kötülüktür. Tanıdıktır. Bu yüzden okuru ürkütür. Çünkü onun karakterinde aşırı bir şey yoktur; yalnızca sınır tanımayan bir bencillik vardır. Dostoyevski, kötülüğün çoğu zaman büyük ideallerden değil, küçük çıkarların peşinden koşmaktan doğduğunu gösterir.

Dmitri Karamazov: Tutku, Suç ve Vicdan

Dmitri, tutkuların ve bedenin temsilcisidir. Dürtüsel, öfkeli ve savurgandır. Hayatı uçlarda yaşar; severken de nefret ederken de aşırıdır. Roman boyunca suçla en çok ilişkilendirilen karakter odur.

Ama Dmitri’yi ilginç kılan şey ahlaki zayıflığı değil, vicdanının canlılığıdır. Suça yaklaşır ama acı çekme kapasitesi yüksektir. Pişmanlık, utanç ve arınma arzusu Dmitri’de sürekli hissedilir. Dostoyevski onun üzerinden şunu söyler: Ahlak yalnızca doğru davranmak değildir; insanın yanlışla yüzleşme biçimi de ahlaki bir meseledir.

İvan Karamazov: Akıl, İsyan ve Sorumluluk

İvan Karamazov romanın düşünsel ağırlık merkezidir. Akıldır, sorgulamadır, itirazdır. Tanrı’yı reddedişi yüzeysel değildir; insan acısına duyduğu derin hassasiyetten doğar. Özellikle masum çocukların çektiği acı, İvan için affedilemezdir.

İvan’ın ünlü “Büyük Engizisyoncu” anlatısı, romanın felsefi zirvesidir. Burada Dostoyevski, insan özgürlüğünü doğrudan sorgular. İnsan gerçekten özgürlük mü ister, yoksa özgürlüğün getirdiği sorumluluktan kaçıp huzur mu arar?

“Tanrı yoksa her şey mubahtır” cümlesi, İvan için teorik bir tartışma değildir. Bu düşünce, roman boyunca gerçek sonuçlar doğurur. Dostoyevski, fikirlerin masum olmadığını, düşüncenin de bir eylem kadar sorumluluk taşıdığını İvan üzerinden gösterir.

Alyoşa Karamazov: İnanç ve İnsan Sevgisi

Alyoşa çoğu zaman romanın vicdanı olarak görülür. Ancak onun inancı basit, sorgusuz bir teslimiyet değildir. Alyoşa da sarsılır, şüphe eder, hayal kırıklığı yaşar. Ama insanlardan vazgeçmez.

Dostoyevski, Alyoşa aracılığıyla inancı bir dogma olarak değil, bir ilişki biçimi olarak ele alır. İnanç burada kesin cevaplara sahip olmak değil; belirsizliğe rağmen insanı sevmeyi sürdürmektir. Alyoşa’nın gücü saflığında değil, kırılganlığına rağmen iyilikten vazgeçmemesinde yatar.

Smerdyakov: Sessizlikten Doğan Felaket

Smerdyakov romanın en ürkütücü karakterlerinden biridir. Bastırılmış, küçümsenmiş, görünmezdir. Ne Dmitri gibi tutkuyla yaşar ne İvan gibi düşünsel bir parlaklığa sahiptir. Ama eylemi gerçekleştiren odur.

Dostoyevski burada çok sert bir noktaya işaret eder: Büyük fikirler çoğu zaman başkalarının ellerinde hayata geçer. İvan’ın düşünsel isyanı, Smerdyakov’un eyleminde kanlı bir karşılık bulur. Sessizlik, edilgenlik ve aşağılanmışlık da en az düşünce kadar tehlikelidir.

Suç, Sorumluluk ve Paylaşılan Günah

Karamazov Kardeşler’de suç tek bir kişiye ait değildir. Roman boyunca “katil kim?” sorusu kadar “kim sorumlu?” sorusu da dolaşır. Dostoyevski, ahlaki sorumluluğu bireysel sınırların dışına taşır.

Konuşanlar, susanlar, düşünenler, göz yumanlar… Hepsi bu zincirin bir parçasıdır. Suç yalnızca bıçağı tutanın değil, fikri üretenin, sessiz kalanının ve görmezden gelenindir.

Bitmeyen Soru

Bu roman net cevaplarla bitmez. Dostoyevski, okuru rahatlatmaz. Aksine, zihinde yeni çatlaklar açar. Ama belki de bu yüzden Karamazov Kardeşler hâlâ canlıdır.

Çünkü bu roman tek bir aileyi değil, insanın içindeki parçalanmayı anlatır.

Karamazovlar yalnızca bir soyadı değildir.
Bir insanın içinde yaşayan kardeşlerdir.

Ve roman kapandığında insan kendine şu soruyu sormadan edemez:

Bugün, ben hangisiyim?